Lễ hội Xuân đình làng Giếng Tanh

Vào những ngày đầu xuân hàng năm, trên miền đất Tuyên Quang với khu di tích lịch sử Tân Trào nổi tiếng mà cả nước biết đến, còn nhiều lễ hội đặc sắc thu hút sự quan tâm của khách thập phương như lễ hội nhảy lửa của người Pà Thèn ở xã Hồng Quang huyện Chiêm Hóa, lễ hội Chọi trâu ở huyện Hàm Yên, lễ hội rước Mẫu ở Đền Hạ phường Tân Quang, lễ hội Lồng tông của người Tày Chiêm Hóa, lễ hội cầu mùa của làng Tân Lập xã Tân Trào huyện Sơn Dương ... trong đó lễ hội Đình làng Giếng Tanh thuộc làng Giếng Tanh, xã Kim Phú, huyện Yên Sơn, tỉnh Tuyên Quang có một ý nghĩa tâm linh sâu sắc và còn giữ được nguyên bản những nét văn hóa độc đáo của dân tộc Cao lan. Thật may mắn và hạnh phúc khi mùa xuân năm nay, tôi lại được trở lại mảnh đất này để tham dự lễ hội sau nhiều năm xa cách.

Theo lịch sử xa xưa của làng truyền lại, những người Cao Lan đầu tiên trên con đường đi tìm đất lập làng đã rất sung sướng khi tìm ra một vùng đất bằng phẳng, cây cối tốt tươi và đặc biệt là nguồn nước trong vắt mang mùi tanh của vị đất được hình thành tự nhiên như một cái giếng không bao giờ cạn. Đoàn người Cao Lan đã dừng lại nơi đây lập thành làng Giếng Tanh và xây dựng đình thờ để ghi nhớ công ơn các vị thần linh đã phù trợ cho dân làng. Qua thần phả, đình làng Giếng Tanh được xây dựng vào năm Bính Tuất (1706) thờ hai vị tướng của vua Hùng là “Đức vua cả Ngọc Sơn quân linh ứng Đại vương” và “Đức vua cả Nghiêm Sơn Trung chính lệnh ứng Đại vương” đã đến miền đất Yên Sơn để bảo vệ cho dân làng Giếng Tanh. Đình làng còn thờ Quốc Mẫu Thiểm Hoa công chúa, thần Nông, thần Thổ Địa và Long vương đã phù trợ cho dân bản tìm ra nguồn nước trong lành, đất đai phì nhiêu, mùa màng tươi tốt, cuộc sống ấm no, hạnh phúc.

Ảnh minh họa: Đình làng Giếng Tanh

Để cảm ơn trời đất và các vị thần linh, hàng năm cứ vào ngày mồng mười tháng giêng âm lịch, lễ hội đình làng Giếng Tanh lại được tổ chức trọng thị với sự tham gia đầy đủ của chính quyền và các tổ chức quần chúng trong xã, của dân làng và cả khách thập phương tới dự. Trong phần lễ dâng hương, cúng tế vật phẩm theo truyền thống cổ xưa, các cụ già khăn áo chỉnh tề đứng trước bàn thờ kính cẩn bái lễ qua sự điều hành của người chủ tế. Tiếng nhạc lễ vang lên trong khói hương nghi ngút càng làm tăng thêm vẻ linh thiêng, thành kính của buổi lễ tạ ơn các vị thần linh đã đem lại mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt, cuộc sống ấm no, hạnh phúc cho cả dân làng.

Sau các nghi thức long trọng của phần lễ, phần hội đã được tiến hành trong không khí nhộn nhịp, sôi động của nhiều trò chơi dân gian truyền thống mang đậm bản sắc văn hóa, phong tục tập quán cổ xưa của người Cao lan. Khách tham dự lễ hội không thể bỏ qua lời hát Sình ca với những làn điệu thiết tha, say đắm ngợi ca về tình yêu lứa đôi, một lối hát tỏ tình đằm thắm mà một bên là những cô gái dịu dàng duyên dáng pha chút e lệ, một bên là những chàng trai mạnh mẽ, sôi nổi, thiết tha và họ đã hiểu nhau qua ánh mặt hẹn hò, qua khúc hát giao duyên tình tứ. Người già trong làng kể lại rằng, xưa kia có những cặp hát “say” nhau , họ đã băng qua những cánh rừng, làng bản, nương rãy ... mà tiếng hát yêu thương vẫn ngân vang không dứt. Điều kỳ diệu là không ít những đôi trai gái đã trở thành bạn tình ngay sau đêm hội đáng nhớ ấy. Ngoài ra, những trò chơi dân gian như kéo co, đẩy gậy, đi cà kheo, tung còn ... cũng được nhiều người tham gia khiến cho ngày hội làng thêm vui vẻ, sôi động. Trên một khoảng đất rộng, trò chơi tung còn thu hút được nhiều người chơi với nhiều lứa tuổi khác nhau nhưng nhiều nhất vẫn là thanh niên, học sinh. Nhìn những quả cầu ngũ sắc có nhiều tua dài vun vút bay lên bầu trời xuân và đều tập trung vào tâm điểm là vòng tròn được treo trên ngọn một cây tre dài, tôi mới thấy hết được niềm náo nức của cả hàng trăm người đang “tắm mình” trong không khí lễ hội.

Trân trọng và yêu quí hơn khi người dân Cao Lan ở đây vẫn lưu giữ cho mình những bộ nhạc cụ cổ như trống, chiêng, thanh la, kèn tổ sâu, nhị, sáo, chuông ... và nhiều làn điệu dân vũ như múa “khai đèn”, múa “xúc tép”, múa “chim gâu” tái hiện lại những cảnh sinh hoạt của đời sống thường ngày một cách gần gũi và sinh động. Chính lớp người già của làng đã có vai trò giữ gìn, truyền dạy, tiếp lửa cho lớp trẻ, lớp con cháu hôm nay lòng tự hào về truyền thống văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc Cao lan từ việc sử dụng những nhạc cụ dân tộc, những điệu múa sinh động đến những khúc hát Sình ca thấm đậm lòng người. Điều đó đã làm cho ngày hội đình làng Giếng tanh mang đậm nét tâm linh, huyền ảo nhưng vẫn gần gũi, say đắm đối với mỗi người.

^*

                                                                                                ^{*       *}

Tạm biệt với làng văn hóa Giếng Tanh mà đời sống về tinh thần và vật chất của đồng bào dân tộc Cao Lan nơi đây không ngừng đổi mới; tạm biệt với lễ hội xuân đình làng Giếng Tanh mà lòng tôi cứ bồi hồi, xúc động như không muốn dời. Chân đã bước mà hình ảnh những điệu dân vũ vẫn hiện lên trong tâm trí và đặc biệt những câu hát Sình ca như vẫn ngân vang tha thiết, xao xuyến vẫy gọi lòng người hẹn ngày tái ngộ.

Hồn Việt, tình xuân qua trò chơi dân gian ngày tết

Cứ mỗi độ Tết đến – Xuân về, trên khắp đất nước Việt Nam, nhất là các vùng quê lại nhộn nhịp một không khí lễ hội với ước muốn về một năm mới may mắn tốt lành, con người khoẻ mạnh, vui tươi hạnh phúc, làm ăn thuận buồm xuôi gió. Trong những lễ hội ấy, trò chơi dân gian truyền thống có một vị trí đặc biệt, không thể thiếu được.

Ngay từ xa xưa, trò chơi dân gian đã trở thành nét sinh hoạt văn hoá đặc sắc mang tính chất cộng đồng phản ánh phong tục tập quán và những ước vọng của ông cha ta muốn gửi gắm trong đó. Như vậy, trò chơi dân gian trong lễ hội không chỉ đơn thuần vui chơi giải trí mà quan trọng hơn nó còn mang yếu tố tâm linh được con người bầy tỏ với trời đất, với các lực lượng siêu nhiên với niềm mong ước cho cuộc sống “vạn sự tốt lành” nhân dịp đầu xuân mới. Chính vì ý nghĩa đó mà mỗi trò chơi dân gian đều hấp dẫn mọi người khi tự tạo nên một vẻ đẹp riêng cho mình. Vì thế, trò chơi nào cũng chứa hồn Việt, tình xuân trong một không gian mùa xuân ấm áp, trong sắc màu của muôn hoa đua nở, trong lòng người chứa chan niềm vui và hy vọng.

Đầu tiên phải nói đến trò đánh đu - một trò chơi phổ biến trong hầu hết các lễ hội xuân thuộc đồng bằng Bắc bộ. Cây đu được dựng lên hoàn toàn bằng tre giữa một bãi đất rộng, phía trên là bầu trời xuân khoáng đạt. Cây đu từ bao đời nay đã tạo nên sự gần gũi, vui vẻ, yêu thương của tình làng nghĩa xóm và cũng là nơi hẹn hò, vui chơi của các bạn nam thanh nữ tú. Trò chơi này nhất thiết phải có nam có nữ để tạo thành đôi với quần áo rực rỡ sắc màu, với sự kết hợp khéo léo của đôi tay, của cặp chân của các cơ bắp, để nhún cho đều và khi đôi trai gái nào đưa cây đu bay thật cao, thật đẹp trong bầu trời xuân sẽ được người xem đứng chung quanh vỗ tay tán thưởng. Hội xuân nào có nhiều cặp đu đẹp thì năm ấy được coi là một năm thuận lợi vì trời đất đã hợp với lòng người, vì giữa âm dương có mối giao cảm hoà hợp.

Trò chơi đấu vật được tổ chức nhân ngày đầu xuân cũng khá phổ biến ở nhiều vùng, nhiều nơi trên đất nước ta. Đấu vật vừa là một trò chơi dân gian vừa là một môn thể thao có từ lâu đời được mọi người rất ưa chuộng. Ở đâu có sới vật là ở đó sôi động một không khí vui xuân đầy tinh thần thượng võ được người xưa coi là một hình thức để tôn vinh sức mạnh dương tính. Sới vật đầu xuân đã hội tụ được rất nhiều những đô vật của các làng, các vùng, các lò vật nổi tiếng đến thi tài. Đấu vật đã tạo nên nét đẹp uyển chuyển, mạnh mẽ của những thế vật cổ truyền, nét đẹp của cơ bắp rắn chắc và tinh thần thi đấu bền bỉ, dẻo dai, quyết liệt của các đô vật khiến ngày hội xuân thêm náo nhiệt trong sự cổ vũ không ngớt của người xem đông đảo. Với sự sắp đặt mang ý nghĩa tượng trưng, sới vật hình tròn là biểu tượng của mặt trời được đặt trước sân đình hình vuông tượng trưng cho đất nói  lên sự kết hợp hài hoà, thống nhất giữa âm và dương. Như vậy, hình tròn là mặt trời mang tính dương, các đô vật nam với khí thế mạnh mẽ cũng mang tính dương thể hiện mong muốn cho dương thịnh để mưa thuận gió hoà, mùa màng xanh tốt, con người được ấm no hạnh phúc.

Trong không khí vui xuân của các làng quê Việt Nam, cờ người được xem là một hình thức vui chơi trí tuệ và cũng là một môn thi đấu thể thao đầy hấp dẫn. Cờ người đã đem đến cho hội xuân một không khí sôi nổi, náo nhiệt của những âm thanh đặc biệt trong tiếng reo hò của người xem đứng chật sân đình, trong tiếng trống lệnh giục cờ, tiếng trống thôi thúc nước đi, tiếng trống ăn quân, tiếng trống chiếu tướng ... Trên sân đình, bàn cơ được bày ra với những quân cờ đen, trắng được cắm ở những vị trí xuất phát. Xưa kia, quân cờ phải là người thật (cờ người) được kén chọn từ những trai làng, những thiếu nữ duyên dáng với áo quần mầu sắc đẹp đẽ. Bây giờ cuộc cờ đơn giản đi nhiều nhưng trò chơi này vẫn được mọi người tham gia và cổ vũ nhiệt tình. Hình ảnh về hai người chơi như hai vị tướng cầm quân theo trống lệnh lúc lui, lúc tiến với vẻ mặt suy tư trong từng nước đi. Trong khi đó, người xem cũng chia thành hai phái ủng hộ người chơi trong tiếng reo hò động viên cuồng nhiệt. Cờ người là trò chơi mang tính chất tập thể cao đã làm cho tình người, tình xuân nơi thôn giã thêm gắn bó thân thiết trong tình làng nghĩa xóm và quan trọng hơn còn mang lại một khí thế mới cho con người trong cuộc sống mưu sinh đang chờ phía trước. Cờ người mãi mãi vẫn là một trò chơi được nhiều người ưa chuộng và có giá trị văn hoá đặc sắc cần được giữ gìn và phát triển.

Nếu chúng ta có dịp về thăm một số vùng quê thuộc tỉnh Hải Dương mỗi dịp xuân về, người dân ở đây vẫn giữ được một phong tục đẹp, một trò chơi xuân đầy ý nghĩa – trò ném pháo đất. Người chơi đã phải rất công phu trong cách chọn đất sét dẻo quánh và cách nặn pháo, ném pháo để tạo nên tiếng nổ to và dây đất còn lại bên rìa pháo đất phải dài, phải đẹp. ý nghĩa của trò chơi này được người xưa lý giải thật sâu sắc theo thuyết âm dương hoà hợp: đất là biểu tượng cho tính âm, tiếng nổ của pháo đất như sấm rền là âm thanh của trời mang tính dương. Vì vậy, pháo đất nổ to, nổ rền là điều may mắn, thịnh vượng cho cả làng.

Mừng đón xuân về, đồng bào các dân tộc miền núi còn có trò chơi đi cà kheo sau này được đưa vào chương trình thi đấu của các lễ hội. Cà kheo được làm bằng hai đoạn tre dài tới ba mét, có điểm đỡ để bàn chân đặt lên. Điểm đỡ càng cao thì người đi cà kheo càng vươn cao và bước đi càng dài, càng nhanh. Trò chơi này có cả nam, nữ tham gia tạo nên sự hài hoà âm dương và đòi hỏi người chơi phải khéo léo, nhanh nhẹn trong việc kết hợp giữa tay  và chân để cà kheo thăng bằng khiến cho bước đi uyển chuyển, đẹp mắt. Trên một bãi đất rộng, nhiều nam nữ thanh niên cùng chơi, có người đi được cả một đoạn đường dài, có người trượt ngã nhưng niềm vui trong tiếng nói, tiếng cười rôm rả khiến cho sắc xuân nơi bản làng thêm vui tươi rộn rã. Ngoài ra, còn phải kể đến khá nhiều trò chơi khác cũng không kém phần sôi nổi, hấp dẫn như kéo co, bịt mắt đập niêu, bắn nỏ, múa rồng, ném còn, ...

Có thể nói, những ngày đầu xuân của tết cổ truyền Việt Nam là những ngày của lễ hội với sự hiện diện của các trò chơi dân gian truyền thống đã tồn tại từ hàng ngàn năm nay. Mùa xuân về, bên cạnh những trò chơi mới được du nhập vẫn không thể thiếu những trò chơi dân dã vì những trò chơi này đã gắn liền với tập quán sinh hoạt của người Việt, phản ánh ý tưởng mang tính chất tâm linh của ông cha ta về vũ trụ, nhân sinh mong muốn cho quốc thái, dân an. Trong sự phát triển không ngừng của đời sống xã hội, với sự chuyển dịch của thời gian, quan niệm về ngày tết của người Việt cũng có những thay đổi, nhưng chúng ta không thể làm mất đi những trò chơi dân gian từng chung sống, gắn kết với nhiều thế hệ người Việt Nam với vẻ đẹp truyền thống không thể thay thế mỗi khi Tết đến – Xuân về.

Học sinh và nhân phẩm

_____________________

Trong cuộc sống hàng ngày, vấn đề nhân phẩm luôn được đặt ra đối với con người chân chính như một thứ báu vật được nâng niu, quý trọng vì nó làm nên giá trị đích thực của mỗi con người. Chính phẩm chất sống cao đẹp, biết tôn trọng kỷ cương pháp luật với nếp sống văn hóa lành mạnh, biết tôn trọng mọi người ... đã tạo nên nhân phẩm tốt đẹp của một con người. Nhân phẩm con người được hình thành trong quá trình rèn luyện, tích lũy, gìn giữ và luôn được bồi đắp thêm trong môi trường học đường, trong cuộc sống hàng ngày và trong suốt cả đời người. Vì vậy, mỗi học sinh phải có ý thức trau dồi nhân phẩm của mình ngay từ buổi đầu tiên cắp sách tới trường.

Đối với học sinh, nhân phẩm không phải cái gì xa lạ mà chính là  ý thức tự giác của mỗi người để thực hiện tốt kỷ luật, kỷ cương của nhà trường trong tu dưỡng đạo đức, trong học tập và giao tiếp hàng ngày, trong các hoạt động tập thể rèn luyện phẩm chất toàn diện ở mỗi học sinh. Nhân phẩm còn được thể hiện bằng tình cảm chân thành của đạo thầy trò, của tình bạn hữu trong một tập thể lớp đoàn kết, thân thiện, của một phong cách giao tiếp văn minh, thanh lịch qua thái độ, lời nói, cử chỉ nhã nhặn, mực thước, chân tình. Chính những học sinh có kết quả phấn đấu tu dưỡng tốt được công nhận là học sinh giỏi, xuất sắc, tiên tiến được nhà trường và các cấp khen thưởnglà những học sinh điển hình thể hiện rõ nhất phẩm chất và danh dự của mình. Trái lại, những học sinh chưa ngoan với những biểu hiện về ý thức kỷ luật kém, làm mất đoàn kết trong tập thể lớp, chơi bời không chịu siêng năng học tập, nói năng giao tiếp thiếu lịch sự ... chính là những học sinh đã tự bôi đen nhân phẩm của mình, gây nỗi phiền hà, lo lắng cho nhà trường và gia đình, cho các thầy cô giáo và các bậc ông bà, cha mẹ.

Người có nhân phẩm là người có lương tâm, sống theo đạo lý và luôn có nhu cầu về tinh thần và vật chất lành mạnh. Chính những học sinh được giáo dục toàn diện trong môi trường học đường, sau này trưởng thành sẽ là những công dân biết sống có lý tưởng, có trách nhiệm đối với cộng đồng và quê hương đất nước. Khi người học sinh biết yêu mến và tự hào về truyền thống văn hóa, lịch sử của dân tộc mình, đất nước mình với khát vọng muốn được công hiến trí tuệ và sức lực để làm đất nước giầu đẹp hơn, sánh vai với các nước khác trên thế giới là biểu hiện cao đẹp nhất của phẩm chất con người. Sự đóng góp về nhiều lĩnh vực như trong chiến đấu bảo vệ Tổ quốc, trong học tập, nghiên cứu khoa học, trong lĩnh vực nghệ thuật, văn học, thể thao,... của một lớp người như: Phạm Tuân, Lê Mã Lương, Tôn Thất Tùng, Lê Văn Thiêm, Ngô Bảo Châu, Đặng Thái Sơn, Lê Quang liêm và nhiều người khác là những thí dụ điển hình về nhân phẩm con người Việt Nam.

Người có nhân phẩm luôn được xã hội đánh giá cao và được mọi người yêu quí, kính trọng, noi gương. Họ được cộng đồng biết ơn vì đã góp phần bảo vệ và xây dựng đất nước ngày càng phát triển. Còn những kẻ đánh mất nhân phẩm sẽ trở thành gánh nặng cho gia đình, xã hội khi dễ dàng làm những việc trái với lương tâm đạo đức, thâm chí có thể phản bội lại quyền lợi của nhân dân, đất nước sẽ bị dư luận xã hội lên án, phê phán.

Nhân phẩm và danh dự có mối quan hệ mật thiết với nhau, bổ sung cho nhau. Khi con người tạo ra cho mình những giá trị tinh thần, đạo đức, tài năng được xã hội công nhân, ca ngợi thì người đó khẳng định được vị thế, danh dự của mình. Người có nhân phẩm là người luôn biết tôn trọng danh dự, luôn có trách nhiệm đối với bản thân trước những công việc mà mình đảm nhiệm. Trên cơ sở đó, lòng tự trọng sẽ được hình thành giúp ta có lập trường kiên định để làm chủ chính mình, kiềm chế những nhu cầu, ham muốn tầm thường để biết suy nghĩ, hành động và biết sống theo những quy tắc, chuẩn mực về đạo đức đồng thời cũng biết quý trọng nhân phẩm, danh dự của người khác.

^*

                                                                                                ^{*       *}

Như vậy, nhân phẩm là vốn quí, là đạo lý, danh dự và lẽ sống cao đẹp mà mỗi học sinh cần nhận biết, cần rèn luyện, bồi đắp trong suốt cả cuộc đời mình. Chỉ con người có nhân phẩm mới thực sự tạo cho mình một cuộc sống thanh sạch, hạnh phúc, luôn giúp ích cho đời và mang ý nghĩa nhân văn cao cả được mọi người yêu mến, ca ngợi

Học sinh phải biết tự hoàn thiện bản thân mình

Trong mỗi con người, ai cũng muốn sống tốt đẹp, sống có ích cho bản thân, gia đình và xã hội. Đó là một mong muốn rất chính đáng, rất nhân bản. Tuy vậy, để đạt được ước vọng đó, không phải tự nhiên bỗng có mà đòi hỏi mỗi con người cần có quyết tâm, nghị lực tự hoàn thiện mình để luôn giữ được phẩm chất cao đẹp của con người. Thực tế cuộc sống với những mối quan hệ xã hội phức tạp hàng ngày, vấn đề hơn thiệt, được mất, vấn đề nhân phẩm luôn hình thành trong con người những mặt sáng và khoảng tối, những cái cao cả và thấp hèn ... đòi hỏi con người phải đấu tranh, lựa chọn để tâm hồn luôn trong sáng, hành vi luôn đẹp đẽ.

Tự hoàn thiện bản thân cũng là một việc làm vô cùng quan trọng đối với học sinh trong lứa tuổi học đường, lứa tuổi đang cần rèn luyện, phấn đấu về nhiều mặt để chuẩn bị hành trang bước vào đời. Tuổi học sinh là tuổi hoa, tuổi của những ước mơ hoài bão đẹp đẽ, trong sáng nhưng cũng dễ bị ảnh hưởng từ những điều chưa tốt trong nhận thức, cách sống do tác động từ xã hội bên ngoài, do bạn bè lôi cuốn và nhất là do sự buông lỏng bản thân trong việc rèn luyện, tu dưỡng hàng ngày. Vì thế, tất cả các em học sinh, nhất là các em còn có những sai phạm về ý thức kỷ luật học đường phải thường xuyên đấu tranh với bản thân mình để cái xấu bị đảy lùi, cái tốt luôn được khẳng định và phát triển. Ngay cả những em học sinh không may bị khiếm khuyết về khả năng đi lại, nghe nói, .. nếu có quyết tâm vẫn có cách tự hoàn thiện mình để hòa nhập với tập thể. Tất nhiên, sự giúp đỡ, động viên của các thầy cô giáo, của các bậc ông bà, cha mẹ cùng mọi người là hết sức cần thiết.

Không ít những khuyết điểm của học sinh về ý thức kỷ luật, về tính nết, về những thói quen xấu còn tồn tại đòi hỏi các em phải tự rèn luyện một cách nghiêm túc bằng chính ý chí và nghị lực của mình để vươn lên. Lòng tự trọng, tự tin sẽ trở thành động lực để các em biết vượt qua những trở ngại khó khăn, những mặc cảm tự ty để không ngừng hoàn thiện bản thân với nét đẹp của người học sinh có cách sống văn minh, thanh lịch.

Rất nhiều những tấm gương xưa và nay về tinh thần đấu tranh vượt lên chính mình, khắc phục những thói xấu, những khiếm khuyết để trở thành người tốt, hòa nhập với cộng đồng. Chắc chắn các em sẽ không quên nhân vật Paven Coóc sa ghin trong tác phẩm “Thép đã tôi thế đấy” của nhà văn Nicôlai Ôxtơrốpxki. Paven là một chiến sĩ Hồng quân Xô viết dũng cảm trong chiến đấu bảo vệ chính quyền và cũng là tấm gương lao động quên mình để xây dựng nhà nước Xô viết non trẻ. Tuy vậy, ở anh cũng còn tồn tại những khuyết điểm như hút thuốc lá, nói tục và nóng nẩy, cục cằn trước phụ nữ. Bằng nghị lực và nghiêm khắc tự rèn luyện thường xuyên hàng ngày, Paven đã khắc phục được những thói xấu đó để nhân cách mình tốt đẹp hơn.

Câu chuyện về Đêmốt – xten (384 – 322 Trước CN) là nhà hùng biện, một chính khách thời cổ người Hy lạp sẽ là bài học sinh động, bổ ích và đầy thuyết phục đối với học sinh về nghị lực vượt qua khuyết tật để thực hiện bằng được những hoài bão cao đẹp của mình. Đêmốt – Xten thời trẻ có tật nói ngọng, nói lắp thường bị bạn bè chế nhạo. Để khắc phục nhược điểm này, cứ mỗi buổi sáng sớm hàng ngày, ông có mặt tại bãi biển, miệng ngậm sỏi và tập nói át cả tiếng sóng. Sự khổ luyện không biết mệt mỏi đã giúp ông có giọng nói dõng dạc đầy thuyết phục và ông đã trở thành nhà hùng biện nổi tiếng được người đời ca ngợi. Những tấm gương tự rèn luyện bản thân như vậy rất đáng được học sinh chúng ta trân trọng, học tập.

Vì vậy, tự hoàn thiện bản thân đối với học sinh là không ngừng tu dưỡng, học tập, lao động, rèn luyện nhằm phát huy những ưu điểm, sửa chữa những khuyết điểm; học hỏi những điều hay, điều tốt từ bạn bè để bản thân mình càng tốt hơn. Những thói hư tật xấu như thiếu kỷ luật, vô lễ với các thầy cô giáo, coi thường kỷ cương của nhà trường, học tập chểnh mảng, ăn nói tục tằn, cãi vã đánh nhau ở chốn học đường ... cần được học sinh tự nhìn nhận một cách nghiêm túc để dứt khoát từ bỏ những thói xấu, bồi đắp những đức tính tốt đẹp, xứng đáng là người học sinh có văn hóa.

Trong thời đại hiện nay, học sinh có nhiều điều kiện thuận lợi để tự hoàn thiện bản thân mình với sự quan tâm, giáo dục, giúp đỡ của nhà trường, của các thầy cô giáo; của gia đình, ông bà cha mẹ và của toàn xã hội. Tuy vậy, vai trò tự thân vận động vẫn là điều quyết định để mỗi học sinh vươn lên trở thành những con người có phẩm chất tốt đẹp được mọi người mến mộ. Tự hoàn thiện bản thân là việc làm thường xuyên, tự giác, đáp ứng được xu thế phát triển của xã hội và mang tính nhân văn sâu sắc.

Trần Cự

Cần hình thành trong học sinh về tấm lòng biết ơn đối với mọi người.

Trần Cự

Lòng biết ơn là một tình cảm tốt đẹp thể hiện phẩm chất, đạo đức của con người đối với cộng đồng trong mối quan hệ xã hội hàng ngày. Mỗi sự vật trên thế gian này đều đáng để ta phải biết ơn và khi luôn mang trong mình một ý thức, một tấm lòng biết ơn chúng ta mới có một cuộc sống tốt đẹp hơn, nhân bản hơn. Nhìn lại lịch sử từ xa xưa, lòng biết ơn đã trở thành một truyền thống đạo lý trong giao tiếp, ứng xử đã được xã hội thừa nhận. Câu nói “uống nước nhớ nguồn” của ông cha ta truyền lại đến bây giờ đã khẳng định sự cần thiết phải hình thành tấm lòng biết ơn trong mỗi con người.

Với nhận thức trên, thế hệ trẻ ngày nay nói chung, học sinh trong nhà trường nói riêng rất cần tạo cho mình một thói quen đạo đức về tấm lòng biết ơn đối với xã hội. Từ trong nhận thức, chúng ta cần thấy rằng trên thế giới này, ngoài bố mẹ là người đã sinh thành, nuôi dưỡng, chúng ta còn phải mang ơn rất nhiều người đã tạo điều kiện để ta sống và tồn tại. Người nông dân một nắng hai sương cho ta cơm gạo, nhà trường cho ta kiến thức, người công nhân dệt nên vải vóc cho ta may quần áo, người thợ xây cho ta nhà ở những liệt sĩ không tiếc máu xương đó đem lại cuộc sống Độc lập, tự do cho chúng ta … Ngay cả một việc nhỏ nhất khi ta lạc đường cũng cần có người giúp đỡ, chỉ dẫn. Tất cả những con người ấy với nhiều công việc và nghề nghiệp khác nhau trong xã hội đã mang trí tuệ, công sức và lòng nhiệt tình để tạo nên của cải tinh thần và vật chất giúp ta có một cuộc sống tiện nghi, đầy đủ, hạnh phúc. Chả lẽ chúng ta lại dửng dưng trước công ơn của những con người ấy?

Một thực tế hiện nay là không ít học sinh còn vô tâm trong cuộc sống hàng ngày mà mình đang được hưởng thụ. Từ việc được chăm sóc chu đáo thường xuyên ở nhà, đến việc đầy đủ phương tiện, đồ dùng học tập khi cắp sách đến trường; các em đều được gia đình chăm lo, ưu ái nhưng mấy khi các em nghĩ đến nỗi nhọc nhằn kiếm sống của cha mẹ để nuôi con ăn học? Các em có thấy hết được lòng yêu thương và sự tận tình của các thày cô giáo trên từng tiết giảng bài để giúp chúng ta nắm vững kiến thức và mở rộng tầm hiểu biết đối với cuộc đời? Có ai trong chúng ta dửng dưng trước những nỗi vất vả của những người lao động làm thuê từng ngày trong cuộc sống phải bươn chải khó khăn? Tất cả những điều vô tâm ấy cần được học sinh chúng ta nhìn nhận lại để có một cách sống, một cách cư xử đúng đắn mang đậm tình người. Đó là chưa kể đến những chuyện đau lòng đã từng xảy ra như việc con cái không biết nghe lời, thậm chí còn ngược đãi đối với cha mẹ; học sinh không tuân thủ kỷ cương nhà trường, vô lễ đối với thày cô giáo và tệ hại hơn, có những em còn lêu lổng chơi bời với cuộc sống buông thả! Những biểu hiện về cách sống đó cần phải loại bỏ vì nó không phù hợp với đạo lý thông thường.

Khắc sâu một tấm lòng biết ơn đối với mọi người, học sinh chúng ta trong nhà trường đã thể hiện một cách sống đẹp khi biết đề cao và tôn trọng mọi người để từ đó biết cách cư xử, giao tiếp mang đậm nét văn minh, lịch sự. Đây cũng là một biểu hiện của phẩm chất khiêm tốn, lễ phép, mực thước ở một con người có văn hoá mà mỗi học sinh cần rèn luyện. Một điều rất có ý nghĩa là trong nhà trường hiện nay đang có cuộc vận động về nếp sống học sinh thanh lịch với lời giáo huấn có tính chất chiến lược “Tiên học lễ, hậu học văn” rất phù hợp với việc hình thành thói quen về tấm lòng biết ơn đối với mọi người nhằm giáo dục tư cách đạo đức của học sinh. Một khi phẩm chất này đã trở thành nếp sống văn hoá thì từ cách nói năng đến cách cư xử, giao tiếp, người học sinh sẽ thực sự cú cỏch sống thanh lịch, đẹp đẽ. Những câu nói “cảm ơn”, “xin lỗi” được sử dụng kèm theo một thái độ nhã nhặn của các em sẽ khiến mọi người xung quanh có thiện cảm và các bậc cha mẹ, các thày cô giáo sẽ rất hài lòng, tự hào. Mang tấm lòng biết ơn đối với mọi người, tình cảm của học sinh sẽ chân thành trong sáng hơn, con mắt của các em nhìn cuộc sống tươi vui hơn và đặc biệt cách nhìn đối với những người lao động qua nhận thức của các em sẽ thiện cảm và biết tôn trọng hơn. Từ đó, những biểu hiện tiêu cực về một lối sống vô cảm, ích kỷ, thiếu quan tâm tới người khác … ở tuổi học trò cũng dẫn dần mất đi, nhường chỗ  cho một cách sống đẹp, văn minh, thanh lịch.

Để hình thành thói quen về tấm lòng biết ơn, bản thân mỗi học sinh phải phấn đấu, tu dưỡng hàng ngày để phẩm chất tốt đẹp này trở thành một nếp nghĩ, nếp sống trong tình cảm thường trực của các em. Mặt khác, vai trò của gia đình, của các bậc phụ huynh học sinh và các thày cô giáo trong nhà trường là hết sức quan trọng nhằm góp phần uốn nắn, nhắc nhở, bồi dưỡng, giáo dục các em sớm hình thành thói quen về tấm lòng biết ơn để mỗi học sinh đều có một tâm hồn khoẻ mạnh, một niềm tin yêu đối với cuộc đời, một cuộc sống hạnh phúc đầy ý nghĩa trong thế giới tình cảm giữa con người.

HÃY QUAN TÂM KHI TRẺ BỊ TRÊU CHỌC, CHẾ GIỄU Ở TRƯỜNG

Trần Cự

Lớp học, trường học là môi trường thân thiện để học sinh rèn luyện, học tập trong tình cảm yêu thương, tận tình dạy dỗ của các thầy cô giáo, trong tình cảm bạn bè gắn bó. Tình bạn hữu đã giúp các em gần gũi nhau hơn và do đó cuộc sống học tập, sinh hoạt nơi học đường luôn rộn rã niềm vui của lứa tuổi học trò hồn nhiên, tinh nghịch. Tuy vậy, một thực tế còn tồn tại là vẫn có những học sinh đến trường trong nỗi lo âu khi bị bạn bè trêu chọc, chế giễu một cách quá đáng đã ảnh hưởng không ít tới tâm lý và sự phát triển tính cách của trẻ. Vậy trách nhiệm của nhà trường, của các thầy cô giáo, của các bậc ông bà, cha mẹ sẽ giải quyết thế nào để giúp các cháu thoát khỏi tình huống khó xử này ?

Tôi đã từng có dịp được tiếp xúc với một số phụ huynh có con học lớp 4 tại một trường tiểu học. Không ít bà mẹ rất bức xúc khi thấy mỗi lần con đi học về với nét mặt buồn bã, có khi lại dơm dớm nước mắt: "Mẹ ơi ! con không muốn đi học nữa !". Gặng hỏi mãi, bà mẹ mới biết rằng con mình luôn bị các bạn trong lớp trêu chọc, chế nhạo với nhiều lý do khác nhau khiến cháu cảm thấy mệt mỏi, chán nản không muốn đến lớp, đến trường.

Thực ra, sự trêu chọc giữa đám trẻ học trò với nhau là việc bình thường mang tính chất vui đùa chốc lát và nó sẽ qua đi như một cơn gió thoảng. Song những "trò vui đùa" này nếu lặp đi lặp lại nhiều lần, có chủ ý xúc phạm thì không phải tất cả trẻ con đều phản ứng như nhau: một số tự tín vào bản thân sẽ phớt lờ không để ý tới sự trêu chọc đó, còn một số khác cảm thấy bị tổn thương mà không dám bầy tỏ với tâm lý nặng nề.

Nguyên nhân dẫn đến việc trẻ bị giễu cợt, trêu chọc thì có nhiều và thường xảy ra đối với học sinh bậc tiểu học, trung học cơ sở. Những em có dáng quá mập mạp, những vết thâm tím trên da hoặc có những khuyết tật trên khuôn mặt, hoặc có "mốt" mới về kiểu tóc, về trang phục khác người... có thể là đối tượng để một số bạn bè thiếu ý thức chú ý và tìm cách trêu chọc, chế nhạo: "A, thằng Mập đến rồi!", "Màu tóc đỏ quá nhỉ ?", "Trời sắp mưa hay sao mà chớp nháy nhiều thế!"... Nếu sự trêu chọc này cứ diễn ra hàng ngày không được ngăn chặn kịp thời thì hậu quả dẫn đến sẽ khôn lường. Có thể trong lớp sẽ "hình thành" một nhóm học sinh luôn có "thói quen" giễu cợt bạn bè khiến cho lớp không thể trở thành một tập thể đoàn kết, yêu thương, gắn bó. Nguy hại hơn là những em bị trêu chọc nhiều lần sẽ bị ức chế về tâm lý, cảm thấy mệt mỏi và mất tự tin khi đến trường. Vì thế, không ít em cảm thấy ngại ngần, lúng túng khi gặp bạn bè, nhất là khi bị đặt "biệt danh" và luôn phải sống trong cảm giác sợ hãi, phấp phỏng, đề phòng.

Đứng trước sự việc trên, trách nhiệm của nhà trường, của gia đình là phải tìm đúng nguyên nhân vì sao trẻ bị chế giễu, trêu chọc và nếu câu chuyện trở nên nghiêm trọng thì chúng ta phải tìm cách can thiệp để trả lại sự công bằng và tự tin cho con trẻ. Lúc này, vai trò của giáo viên chủ nhiệm lớp là hết sức cần thiết để ngăn chặn những trò đùa giễu cợt bạn bè ở một số học sinh thiếu ý thức khi không biết tôn trọng người khác đặc biệt là tôn trọng sự khác biệt của mỗi cá nhân trong tập thể lớp học. Về phía gia đình, các bậc ông bà, cha mẹ cần giáo dục bản lĩnh, lòng tự tin cho con trẻ dù các cháu có bị một khuyết tật nào đó. Hãy chỉ dẫn cho trẻ có niềm tin vươn lên bằng cách cư xử nhã nhặn, lịch thiệp, bằng kết quả học tập hàng ngày sẽ tạo nên sức mạnh thuyết phục và từ đó làm tắt ngấm mọi sự trêu chọc, giễu cợt. Gia đình cũng cần liên hệ với các thầy cô giáo chủ nhiệm của lớp cháu học để cùng phối hợp tìm biện pháp giải quyết khúc mắc. Sau buổi tan trường, việc gia đình chủ động tìm gặp những cháu học sinh hay có thói quen trêu chọc để trao đổi nhẹ nhàng, để nhắc nhở các cháu là việc làm cần thiết giúp trẻ hiểu nhau trong tình cảm bạn bè chân thành, thương mến.

*

*    *

Giúp trẻ khi bị trêu chọc, chế giễu ở trường, đó là việc nên làm, cần làm. Đó cũng là trách nhiệm của nhà trường, của các bậc ông bà, cha mẹ khi muốn con cháu mình được thoải mái về mặt tâm lý để sống hòa nhập với bạn bè trong môi trường học đường. Tuy vậy, chúng ta cũng không nên quá lo lắng vì bản chất tốt đẹp ở trẻ là luôn muốn được thân thiện, vui vẻ, cảm thông trong tuổi học trò đầy thơ mộng dù giữa chúng có những khác biệt về cá tính đến đâu chăng nữa. Tình bạn chân thành sẽ giúp trẻ hiểu nhau và vượt lên tất cả mọi trở ngại.

Trần Cự

Hãy phát huy và trân trọng tính hài hước của học sinh ở tuổi học đường

Nói về tính hài hước của con người, rất nhiều nhà tâm lý học, giáo dục học trên thế giới đã khẳng định được vị trí quan trọng của sản phẩm đặc biệt này đối với trí tuệ con người, đối với mối quan hệ trong đời sống xã hội hàng ngày. Hài hước được xem là một phẩm chất tốt đẹp, là niềm vui, là sắc xanh rực rỡ nhất trên cây trí tuệ của con người cần được trân trọng, phát huy và đề cao.

Trong thực tế cuộc sống con người từ xưa đến nay, từ Đông sang Tây, hài hước đã góp phần làm cho đời sống tinh thần của chúng ta thêm khoẻ mạnh, vui tươi, lạc quan. Con người biết hài hước luôn mang trong mình một tâm lý vui vẻ, một nghị lực mạnh mẽ có thể vượt qua được tâm trạng héo hắt, buồn tủi, yếu đuối của chính mình khi phải đối mặt với những rủi ro trong cuộc đời. Mở rộng ra, con người biết hài hước, giỏi hài hước sẽ có một đời sống phóng khoáng cởi mở, sẽ biết hoà đồng với mọi người. Mất đi sự hài hước, cuộc sống vốn phong phú, đa dạng muôn sắc màu của thế giới chúng ta sẽ trở nên tẻ nhạt, khô khan, vô vị.

Chắc chắn sẽ có nhiều người biết đến John Rockefeller, một ông vua dầu lửa của nước Mỹ không chỉ nổi tiéng về sự giàu có mà còn nổi tiếng về tài hài hước của mình. Chính cuộc sống hài hước, yêu đời là một bí quyết đã giúp ông trường thọ tới tuổi 98. Người đời còn nhớ mãi câu chuyện đầy hài hước về ông. Một lần ông đến Washington làm việc và tìm đến một khách sạn với yêu cầu thuê một phòng nghỉ rẻ tiền nhất. Người lễ tân biết ông và vô cùng ngạc nhiên hỏi: “Thưa ngài! Con trai ngài đến khách sạn chúng tôi thường yêu cầu một phòng nghỉ đắt tiền nhất sao ngài lại chỉ thuê một phòng rẻ tiền nhất?”. Nghe vậy, Rockefeller vui vẻ cười và trả lời: “à! Điều dó dễ hiểu thôi, con trai tôi có một ông bố nhiều tiền, còn tôi thì không!”.

Như vậy, hài hước là một nhu cầu cần có trong đời sống mỗi con người. Không ít thì nhiều, con người sinh ra rồi lớn lên đều muốn cuộc sống vui vẻ, đều biết hài hước, đều thích hài hước nhưng phẩm chất đó có được phát huy hay không còn tuỳ thuộc vào năng khiếu bẩm sinh của mỗi người và môi trường sống của xã hội.

Đối với học sinh đang ở tuổi học đường cũng vậy. Ngay từ thủa ấu thơ, bản chất các em là thích vui chơi, đùa nghịch. Điệu múa, tiếng cười, tiếng hát ... vốn là niềm vui không thể thiếu được trong nhà trường, trong cuộc sống sinh hoạt tập thể của các em. Trên cơ sở ấy, tính hài hước của học sinh cũng được hình thành và phát triển dần trong cuộc đời các em. Điều này lý giải tại sao, ngay từ buổi đầu đến trường mẫu giáo, các cháu đã tỏ ra thích thú trước những câu chuyện ngụ ngôn, câu chuyện cổ tích thần kỳ có yếu tố hài hước nói về thế giới loại vật như: Thỏ và rùa, Thỏ và sói, ... Càng lớn lên các em sẽ tự tìm đến những cuốn sách mang lại tiếng cười sảng khoái như những câu truyện về trạng Quỳnh, về Ba Giai Tú Xuất, ... Các em cũng rất thích thú với những phim hài, với những tiết mục xiếc ngộ nghĩnh, vui nhộn do các diễn viên trình diễn. Các em cũng rất hâm mộ những nghệ sĩ hài biểu diễn như Xuân Hinh, Xuân Bắc, ... đặc biệt là danh hài nổi tiếng thế giới Charlie Chaplin.

Rõ ràng, hài hước là một nhu cầu không thể thiếu được trong cuộc sống của học sinh thường ngày. Biết hài hước, biết thưởng thức sự hài hước sẽ làm cho tâm hồn các em thêm phong phú, vui tươi, lành mạnh. Do vậy trong nhà trường chúng ta cần khuyến khích và trân trọng để học sinh biết sống hài hước, biết cách hài hước trong quá trình giao tiếp hàng ngày. Tất nhiên, chúng ta phải dạy cho các em cần biết hài hước với mức độ nào, hoàn cảnh nào cho phù hợp. Nói một cách khác, hài hước thực sự có giá trị khi người nói chỉ nhằm mục đích vui vẻ, không nhằm đả kích làm tổn hại tới danh dự của người khác.

Một thực tế và cũng là một tín hiệu vui khi trong nhà trường chúng ta đã xuất hiện những học sinh biết cách nói hài hước. Những em này có thể do năng khiếu tự nhiên, cũng có thể do học hỏi, tích luỹ từ sách vở, thực tiễn cuộc sống mà có. Những em này thường được bạn bè yêu mến vì đã mang đến niềm vui bằng tiếng cười cho cả lớp. Trong độ tuổi mẫu giáo, tính hài hước tự nhiên ở trẻ thường được gắn với cách nói ngộ nghĩnh, ngây thơ kết hợp với giọng nói, điệu bộ dễ thương. Thật buồn cười khi một cháu nhỏ 5 tuổi nói với mẹ khi trông thấy một chùm quả vải trong đó có những quả rời, rụng được người bán hàng “khéo léo” dùng dây buộc lại: “Mẹ ơi, con không thích những quả vải bị trói đâu mẹ ạ!”. Câu nói ngộ nghĩnh của bé càng làm chúng ta yêu quí bé hơn. Có một lần, tôi quan sát được một sự việc qua giờ ra chơi ở một trường tiểu học. Một học sinh không hiểu lý do gì đang tức giận đuổi đánh một bạn cùng lớp. Em học sinh bị đuổi đánh rất bình tĩnh, vừa né tránh, vừa xua tay nói: “Hãy đợi một chút đã để tớ đi mượn cây gậy thần của Tôn Ngộ Không rồi sẽ đánh nhau cũng chưa muộn!”. Tất cả các bạn có mặt trên sân chơi đều cười ồ và cơn nóng giận của học sinh kia cũng tan dần. Câu nói đầy hài hước và rất thông minh ấy đã cứu vãn được một tình thế khó xử.

Nếu chúng ta để ý sẽ nhận ra những học sinh biết hài hước thường mang nét tính cách thông minh, lanh lợi, hoạt bát trong học tập và trong cuộc sống. Tính hài hước cũng giúp cho học sinh hoà đồng với tập thể, vượt qua được tính trầm cảm được coi là một bệnh lý ở một số học sinh trong nhà trường hiện nay. Có một câu phương ngôn rất hay của nước ngoài đã từng nói: “Trang văn không có sự hài hước chỉ là một công văn, người mà không có khiếu hài hước chỉ là một pho tượng, gia đình không có sự hài hước chỉ là một nhà trọ, còn một xã hội không có sự hài hước là điều không thể tưởng tượng nổi”.

Nói tóm lại, hài hước là một phẩm chất quí rất đáng trân trọng, là người bạn đồng hành nên có đối với con người trong mối quan hệ xã hội vốn phong phú và không ít phức tạp hàng ngày. Đối với học sinh, hài hước sẽ giúp các em nhanh nhẹn hơn, thông minh hơn trong học tập và trong ứng xử. Từ đó tạo cho các em có một tác phong sống yêu đời, lạc quan và có nghị lực để vượt qua những khó khăn, thử thách trong cuộc sống và trên đường đời. Tất cả xã hội nói chung, nhà trường nói riêng cần nuôi dưỡng, trân trọng, khuyến khích và hướng dẫn để học sinh biết hài hước, biết thưởng thức hài hước với mục đích làm cho tâm hồn các em phong phú, nhạy cảm; cuộc sống các em sẽ tràn đầy lạc quan và tốt đẹp hơn.

Trần Cự.