Hồn Việt, tình xuân qua trò chơi dân gian ngày tết

Cứ mỗi độ Tết đến – Xuân về, trên khắp đất nước Việt Nam, nhất là các vùng quê lại nhộn nhịp một không khí lễ hội với ước muốn về một năm mới may mắn tốt lành, con người khoẻ mạnh, vui tươi hạnh phúc, làm ăn thuận buồm xuôi gió. Trong những lễ hội ấy, trò chơi dân gian truyền thống có một vị trí đặc biệt, không thể thiếu được.

Ngay từ xa xưa, trò chơi dân gian đã trở thành nét sinh hoạt văn hoá đặc sắc mang tính chất cộng đồng phản ánh phong tục tập quán và những ước vọng của ông cha ta muốn gửi gắm trong đó. Như vậy, trò chơi dân gian trong lễ hội không chỉ đơn thuần vui chơi giải trí mà quan trọng hơn nó còn mang yếu tố tâm linh được con người bầy tỏ với trời đất, với các lực lượng siêu nhiên với niềm mong ước cho cuộc sống “vạn sự tốt lành” nhân dịp đầu xuân mới. Chính vì ý nghĩa đó mà mỗi trò chơi dân gian đều hấp dẫn mọi người khi tự tạo nên một vẻ đẹp riêng cho mình. Vì thế, trò chơi nào cũng chứa hồn Việt, tình xuân trong một không gian mùa xuân ấm áp, trong sắc màu của muôn hoa đua nở, trong lòng người chứa chan niềm vui và hy vọng.

Đầu tiên phải nói đến trò đánh đu - một trò chơi phổ biến trong hầu hết các lễ hội xuân thuộc đồng bằng Bắc bộ. Cây đu được dựng lên hoàn toàn bằng tre giữa một bãi đất rộng, phía trên là bầu trời xuân khoáng đạt. Cây đu từ bao đời nay đã tạo nên sự gần gũi, vui vẻ, yêu thương của tình làng nghĩa xóm và cũng là nơi hẹn hò, vui chơi của các bạn nam thanh nữ tú. Trò chơi này nhất thiết phải có nam có nữ để tạo thành đôi với quần áo rực rỡ sắc màu, với sự kết hợp khéo léo của đôi tay, của cặp chân của các cơ bắp, để nhún cho đều và khi đôi trai gái nào đưa cây đu bay thật cao, thật đẹp trong bầu trời xuân sẽ được người xem đứng chung quanh vỗ tay tán thưởng. Hội xuân nào có nhiều cặp đu đẹp thì năm ấy được coi là một năm thuận lợi vì trời đất đã hợp với lòng người, vì giữa âm dương có mối giao cảm hoà hợp.

Trò chơi đấu vật được tổ chức nhân ngày đầu xuân cũng khá phổ biến ở nhiều vùng, nhiều nơi trên đất nước ta. Đấu vật vừa là một trò chơi dân gian vừa là một môn thể thao có từ lâu đời được mọi người rất ưa chuộng. Ở đâu có sới vật là ở đó sôi động một không khí vui xuân đầy tinh thần thượng võ được người xưa coi là một hình thức để tôn vinh sức mạnh dương tính. Sới vật đầu xuân đã hội tụ được rất nhiều những đô vật của các làng, các vùng, các lò vật nổi tiếng đến thi tài. Đấu vật đã tạo nên nét đẹp uyển chuyển, mạnh mẽ của những thế vật cổ truyền, nét đẹp của cơ bắp rắn chắc và tinh thần thi đấu bền bỉ, dẻo dai, quyết liệt của các đô vật khiến ngày hội xuân thêm náo nhiệt trong sự cổ vũ không ngớt của người xem đông đảo. Với sự sắp đặt mang ý nghĩa tượng trưng, sới vật hình tròn là biểu tượng của mặt trời được đặt trước sân đình hình vuông tượng trưng cho đất nói  lên sự kết hợp hài hoà, thống nhất giữa âm và dương. Như vậy, hình tròn là mặt trời mang tính dương, các đô vật nam với khí thế mạnh mẽ cũng mang tính dương thể hiện mong muốn cho dương thịnh để mưa thuận gió hoà, mùa màng xanh tốt, con người được ấm no hạnh phúc.

Trong không khí vui xuân của các làng quê Việt Nam, cờ người được xem là một hình thức vui chơi trí tuệ và cũng là một môn thi đấu thể thao đầy hấp dẫn. Cờ người đã đem đến cho hội xuân một không khí sôi nổi, náo nhiệt của những âm thanh đặc biệt trong tiếng reo hò của người xem đứng chật sân đình, trong tiếng trống lệnh giục cờ, tiếng trống thôi thúc nước đi, tiếng trống ăn quân, tiếng trống chiếu tướng ... Trên sân đình, bàn cơ được bày ra với những quân cờ đen, trắng được cắm ở những vị trí xuất phát. Xưa kia, quân cờ phải là người thật (cờ người) được kén chọn từ những trai làng, những thiếu nữ duyên dáng với áo quần mầu sắc đẹp đẽ. Bây giờ cuộc cờ đơn giản đi nhiều nhưng trò chơi này vẫn được mọi người tham gia và cổ vũ nhiệt tình. Hình ảnh về hai người chơi như hai vị tướng cầm quân theo trống lệnh lúc lui, lúc tiến với vẻ mặt suy tư trong từng nước đi. Trong khi đó, người xem cũng chia thành hai phái ủng hộ người chơi trong tiếng reo hò động viên cuồng nhiệt. Cờ người là trò chơi mang tính chất tập thể cao đã làm cho tình người, tình xuân nơi thôn giã thêm gắn bó thân thiết trong tình làng nghĩa xóm và quan trọng hơn còn mang lại một khí thế mới cho con người trong cuộc sống mưu sinh đang chờ phía trước. Cờ người mãi mãi vẫn là một trò chơi được nhiều người ưa chuộng và có giá trị văn hoá đặc sắc cần được giữ gìn và phát triển.

Nếu chúng ta có dịp về thăm một số vùng quê thuộc tỉnh Hải Dương mỗi dịp xuân về, người dân ở đây vẫn giữ được một phong tục đẹp, một trò chơi xuân đầy ý nghĩa – trò ném pháo đất. Người chơi đã phải rất công phu trong cách chọn đất sét dẻo quánh và cách nặn pháo, ném pháo để tạo nên tiếng nổ to và dây đất còn lại bên rìa pháo đất phải dài, phải đẹp. ý nghĩa của trò chơi này được người xưa lý giải thật sâu sắc theo thuyết âm dương hoà hợp: đất là biểu tượng cho tính âm, tiếng nổ của pháo đất như sấm rền là âm thanh của trời mang tính dương. Vì vậy, pháo đất nổ to, nổ rền là điều may mắn, thịnh vượng cho cả làng.

Mừng đón xuân về, đồng bào các dân tộc miền núi còn có trò chơi đi cà kheo sau này được đưa vào chương trình thi đấu của các lễ hội. Cà kheo được làm bằng hai đoạn tre dài tới ba mét, có điểm đỡ để bàn chân đặt lên. Điểm đỡ càng cao thì người đi cà kheo càng vươn cao và bước đi càng dài, càng nhanh. Trò chơi này có cả nam, nữ tham gia tạo nên sự hài hoà âm dương và đòi hỏi người chơi phải khéo léo, nhanh nhẹn trong việc kết hợp giữa tay  và chân để cà kheo thăng bằng khiến cho bước đi uyển chuyển, đẹp mắt. Trên một bãi đất rộng, nhiều nam nữ thanh niên cùng chơi, có người đi được cả một đoạn đường dài, có người trượt ngã nhưng niềm vui trong tiếng nói, tiếng cười rôm rả khiến cho sắc xuân nơi bản làng thêm vui tươi rộn rã. Ngoài ra, còn phải kể đến khá nhiều trò chơi khác cũng không kém phần sôi nổi, hấp dẫn như kéo co, bịt mắt đập niêu, bắn nỏ, múa rồng, ném còn, ...

Có thể nói, những ngày đầu xuân của tết cổ truyền Việt Nam là những ngày của lễ hội với sự hiện diện của các trò chơi dân gian truyền thống đã tồn tại từ hàng ngàn năm nay. Mùa xuân về, bên cạnh những trò chơi mới được du nhập vẫn không thể thiếu những trò chơi dân dã vì những trò chơi này đã gắn liền với tập quán sinh hoạt của người Việt, phản ánh ý tưởng mang tính chất tâm linh của ông cha ta về vũ trụ, nhân sinh mong muốn cho quốc thái, dân an. Trong sự phát triển không ngừng của đời sống xã hội, với sự chuyển dịch của thời gian, quan niệm về ngày tết của người Việt cũng có những thay đổi, nhưng chúng ta không thể làm mất đi những trò chơi dân gian từng chung sống, gắn kết với nhiều thế hệ người Việt Nam với vẻ đẹp truyền thống không thể thay thế mỗi khi Tết đến – Xuân về.